Nieuwsberichten

Er gebeurt altijd wel wat bij de Cabauwse molen. Op deze pagina leest u de laatste nieuwtjes.

Jaarlijks brengen wij een nieuwsbrief uit met alle gebeurtenissen van het afgelopen jaar en een vooruitblik naar het nieuwe jaar. Deze vindt u op de nieuwsbrieven pagina.

Docufilm 250 jaar Voor de Wind

In 2023 bestaat de Middelste Molen van Cabauw 250 jaar. De jaren zijn er niet aan af te zien. Na de recente 2 jaar durende restauratie, die in 2021 werd afgerond, staat de 250-jarige weer in volle glorie in het landschap en draait en maalt alsof 1773 gisteren was.
 
Voor deze gelegenheid is een speciale korte docufilm gemaakt “250 jaar voor de wind” die de functie van de molen belicht tegen de historische achtergrond. Wat betekent de molen voor het landschap? Wat zijn de dagelijkse handelingen van de molenaar om de molen te kunnen laten draaien en malen? Vanuit het verleden kijken we ook naar de toekomst en het belang van de opleiding van nieuwe bevlogen molenaars.

De film is op 2 september 2023 in première gegaan in een feestelijke bijeenkomst In ’t Witte Paard te Cabauw en op dezelfde dag doorlopend voor het publiek vertoond tijdens het verjaardagsfeest bij de molen zelf.

De Cabauwse Molen 250 jaar!

Op 1 mei 2023 bestaat de huidige Middelste Molen van Cabauw 250 jaar.

De Middelste Molen is de enige poldermolen die is overgebleven van de 3 molens,  die hier ooit gezamenlijk  de  polder Lopik, Lopikerkapel & Zevenhoven bemaalden. De historie gaat terug naar 1454 toen de eerste molen op deze plek werd gebouwd. Omdat deze niet in zijn eentje de hele polder droog kon houden, werden er al snel 2 molens bij gebouwd (wanneer precies is niet bekend, maar zeker is dat ze er in 1534 alle drie stonden). De bestaande molen stond in het midden en werd daarom de “Middelste Molen”. Eén van de nieuwe molens stond iets verder naar het Oosten langs de Eerste Veldwetering (waar later het gemaal werd gebouwd) en werd sindsdien de Voorste of Eerste Molen genoemd, terwijl de “Achterste Molen”, meer naar het noorden richting Polsbroek stond, bij de Tweede Veldwetering en Achterkade.

In 1598 werd de Middelste Molen vervangen door een nieuwe wipmolen, na bijna 150 jaar was hij nodig aan vervanging toe. In de nacht van 28 op 29 oktober 1772 sloeg echter het noodlot toe voor deze molen.

Generaale land-kaarte van den Loopicker Waard / gemeten en gekarteerd in september en october 1771 door de Zeeuwse landmeter D. W. C. Hattinga . 8 januari 1772

Het verhaal van de brand in Cabauw, 1772

Tevreden zit Jan Bartholomeus Goedhart aan zijn tafel in de molen. Het was zo’n maaldag die iedere molenaar kent: ’s morgens komt de molen maar moeizaam op gang, om daarna lekker rond te gaan en het water er met scheppen uit te gooien. En dan zakt de wind in. Vandaag is dat ook zo gegaan, pas om een uur of elf komt er wat vaart in en aan het eind van de middag moet hij de wieken zelfs met de hand aanduwen om het laatste eind voor te krijgen om af te kunnen zeilen.

Nu zit hij aan zijn tafel met een boek onder de olielamp. Hij is er best trots op dat hij als poldermolenaar heeft leren lezen, dat kunnen lang niet alle molenaars in de omgeving hem nazeggen. Aan het eind van de dag heb je daar ook meestal niet de energie meer voor, want het is hard werken in de polder. Het malen zelf kost dan wel geen moeite, maar al die rotzooi die op het krooshek afkomt, moet wel allemaal op de kant gewerkt worden. En dát is zwaar en gaat de hele dag door.

Het is inmiddels al rond negenen en hij gaat de bedstee maar eens opzoeken. Morgen hoeft hij waarschijnlijk niet te malen, de polder staat op peil en regen is niet te verwachten, dat heeft hij al aan de lucht gezien. Maar hij moet wel naar de poldermeester toe om banwerk (schoonmaken van sloten) te verrichten. Dat is meestal zwaar werk en dan kan je dus maar beter goed uitgerust zijn.

Al snel valt hij in slaap en het is rond middernacht als hij even uit bed moet om buiten zijn blaas te legen. Er is een mooie sterrenhemel en het is koud. Ja, wat kan je eind oktober anders verwachten. Snel weer naar binnen en proberen onder de deken warm te worden.

Het zal rond drie uur zijn als hij wakker wordt door gerommel boven zijn hoofd. Wat kan dat nu weer zijn, de wind zal toch niet zijn opgestoken? Hij kijkt even naar buiten en daar is het kalm, maar de geluiden nemen toe. Komt het lawaai soms van achter de bak? Even kijken en de schrik slaat hem om het hart. Ineens ziet hij brandende stukken hout naar beneden komen en hij realiseert zich, dat de molen zelf in brand staat. Verbijsterd staat hij te kijken naar de vonken die naar beneden komen en hij realiseert zich dat er iets moet gebeuren. Als de wiedeweerga kleedt hij zich aan en sleept wat meubeltjes naar buiten, net als wat kleren en dan staat de molen al zo in brand dat hij niet meer naar binnen kan.

In de kortste keren staat de hele molen in brand en is er geen redden meer aan. Lijdzaam moet hij toekijken hoe zijn mooie molen in vlammen opgaat. Verdrietig zit hij bij zijn geredde spulletjes als buren aangerend komen, maar ook zij kunnen niets meer uitrichten of nog iets redden.

Dan komt de poldermeester aangesneld en hij geeft aan dat Jan in de morgen bij het polderbestuur moet komen om uit te leggen wat er gebeurd is. Met lood in de schoenen gaat hij de volgende dag naar de voorzitter toe, waar ook de andere bestuursleden al zijn aangekomen. Geïntimideerd staat hij voor de hoge heren, met zijn pet in de hand te wachten op wat er komen gaat. De voorzitter vraagt hem wat er gebeurd is en hij vertelt zijn verhaal, terwijl de secretaris aantekeningen maakt. Het is duidelijk wat hij heeft meegemaakt en dan vraagt een van de ingelanden wat er gebeurd is met de timmerkist van de polder. Die stond immers in zíj́n molen. Bedremmeld kijkt hij de heren aan en stamelt dat die is blijven staan in de molen en dus ook verbrand is.

Terwijl de molenaar in de gang is, beraadt het bestuur zich over te nemen stappen en als Jan weer binnenkomt, krijgt hij te horen dat de molen zo snel mogelijk zal worden herbouwd en dat er naar een nieuwe molenaar zal worden gezocht, maar dat hij wel weer naar deze functie mag solliciteren. Het zal duidelijk zijn dat Jan een functie elders moest gaan zoeken.

Al twee maanden later is er een bestek voor de herbouw en kan er ingeschreven worden. Niet minder dan 22 inschrijvers doen een gooi naar het werk. De hoogste inschrijving is 9225 gulden en de laagste 7149 gulden en die staat op naam van Anthonie van Lith, een timmerman en molenmaker uit Elshout aan de Kinderdijk. Dat hij ervaring in de molenbouw heeft, blijkt alleen al uit het feit dat hij in 1740 molen nummer 1 van de Overwaard in Kinderdijk heeft gebouwd. Op 29 december 1772 krijgt hij in het rechthuis in Lopik te horen dat hem het werk gegund wordt. Hij moet snel aan de slag omdat de bouw op 1 april zover klaar moet zijn dat de molen kan malen. Mocht hij het voor elkaar krijgen dat de molen al op 15 maart maalvaardig is dan krijgt hij een beloning van 400 gulden. Daar staat tegenover dat bij vertraging tot na 15 april er een gestaffelde boete op staat van 5 gulden per dag die kan oplopen tot zelfs 25 gulden per dag. Het werk komt keurig op tijd klaar zodat er van boete geen sprake is, hoewel er ook geen bonus wordt uitgekeerd.

Op 1 mei 1773 vindt de feestelijke opening plaats en dat is dus nu precies 250 jaar geleden! Reden voor feest!

Kopfoto: Middelste Molen van Cabauw in 1932 met op de achtergrond de Voorste Molen.

Erik geridderd

“Het heeft Zijne Majesteit onze Koning behaagd, u te benoemen tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau”! Zo kreeg Erik Stoop vanochtend zijn koninklijke onderscheiding van burgemeester Molkenboer van Woerden, waarna hij hem de bijbehorende versierselen opspeldde. De ceremonie waarbij de onderscheiding werd uitgereikt vond plaats in de Petruskerk van Woerden, de woonplaats van Erik.

Voordat de burgemeester aan zijn toespraak begon, klonk “lang zal hij leven” door de kerk, want Erik viert deze dag ook zijn 80ste verjaardag.

De burgemeester roemde de inzet van Erik voor de redding en het behoud van molens, het conserveren en delen van de kennis over de techniek en historie van de molens en het opleiden van jonge molenaars. Erik  startte met zijn molenwerk 40 jaar geleden en dit werd telkens alleen maar uitgebreid en geïntensiveerd tot op de dag van vandaag. Zo is hij ook al 30 jaar molenaar van onze Middelste Molen te Cabauw, waar hij zich met hart en ziel voor inzet. Niet alleen om deze regelmatig te laten draaien en onderhouden, maar ook om hier enthousiast over te vertellen aan de bezoekers die in al die jaren langs kwamen. Menigeen werd besmet met het molenvirus wat weer bijdraagt aan het draagvlak van dit historische erfgoed.

Voor het redden van “zijn” molen, gaat Erik tot het uiterste en zal hij er alles aan doen om dit te doen slagen. Dat hebben we in de afgelopen jaren weer helemaal mogen ervaren toen het noodzakelijk bleek de molen te restaureren.

Erik, we vonden alles wat je doet al geweldig en zijn blij dat de Koning dit ook vindt!

De erelijst:

De heer Erik Stoop (Woerden)
1983 – heden Rol bij tussen Stichting Molen Documentatie (SMD) en Vereniging De Hollandsche Molen.
1992 – heden Bureaucoördinator en bestuurslid van Stichting Molen Documentatie.
1992 – heden Molenaar bij de Middelste Molen van Cabauw.
1992 – heden Instructeur bij ‘t Gilde van Molenaars.
1992 – heden Schrijver, fotograaf en verteller over molens.
1998 – heden Redacteur en adviseur bij The International Molinological Society Nederland en Vlaanderen.
2000 – heden Adviseur bij de Stichting Vrienden van de Cabauwse Molen

Feestelijke opening molen

De molen heeft vanaf december 2018 ruim tweeëneenhalf jaar stil gestaan. Deze periode tekende zich door planuitwerkingen, uitgebreide fondsenwerving, gevolgd door een ingrijpende en langdurige restauratie.

Op 8 oktober 2021 was het dan zover. In een kleine formele bijeenkomst stelden wij de Middelste Molen van Cabauw officieel opnieuw in werking. Na toespraken van Saskia van Dockum (directeur-rentmeester Utrechts Landschap), Nicole Bakker (directeur Stichting De Hollandsche Molen) en Paul Vesters (cultuurhistoricus Utrechts Landschap) vertelde molenaar Erik Stoop over de allesvernietigende brand in 1772 en snelle herbouw in 1773 van de Middelste Molen.

Daarna lichtte hij de vang (de “rem” van de molen) samen met wethouder Gerrit Spelt, provinciaal medewerker Parelfonds Sandra Koolsbergen en voorzitter van de Stichting Vrienden van de Cabauwse Molen Mieke de Haan, waarna de molen langzaam maar zeker begon te draaien!

Op zaterdag 9 oktober deden we dit nog een keer over. Dit was de dag voor alle buren, sponsors, vrienden van de molen en trouwe ambassadeurs. Door hun grote betrokkenheid, medewerking en gulle gaven wasdit ten slotte allemaal mogelijk. Het werd een zeer geanimeerde en bijzondere dag, met veel gezelligheid, muziek, een luid meegezonfen molenlied en emotionele herinneringen.

Op zaterdag werd de vang gelicht door de heer Pot (een achterachterkleinzoon van B. Pot van firma Pot uit Kinderdijk, die onze roeden ooit heeft gemaakt), buurman en vriend van de molen  Tunnis Slootjes en mevrouw Scheel.

Mevrouw Scheel moest als meisje in de Tweede Wereldoorlog, door de winterse polders vanuit Polsbroek, een pakket voor een radiozender naar de molen brengen. Hiermee werden boodschappen voor het verzet verstuurd. Haar verhaal is beschreven in nieuwsbrief nr. 32, 2021. Zij vertelde nu haar belevenissen in geuren en kleuren aan de aanwezigen en liet zien hoe ze op de deur moest kloppen.

Het feest ging de hele dag door, het was uiterst gezellig en de hoofdrol, die was natuurlijk weggelegd voor de fier draaiende Middelste Molen van Cabauw! In de galerij hieronder een fotoverslag.

Eindelijk!

Het is zover! De Cabauwse Molen is in oude luister en kracht hersteld. Na 2,5 jaar stilstand draait en maalt de molen weer! De molen staat er stralend bij en leeft weer! Het beeld in het landschap klopt weer. Wij zijn in absolute hoera-stemming.

Op 29 juni zijn de wieken gestoken en vanaf 1 juli begon het ophekken. Op 8 juli zijn de windborden gemonteerd en nadat er nog een nieuwe pentegel was geplaatst, maakten de wieken op 14 juli de eerste testomwentelingen. Wat fantastische om het gevlucht weer langzaam in beweging te zien komen! Na wat bijstellen kon de molen echt “in het werk worden gezet”, dus gaan malen. Om het eerste water weer opgestuwd te zien worden was een emotioneel moment.

Afgelopen zaterdag heeft de molen als vanouds de hele dag gedraaid en gemalen. De molenmakers hebben alles opgeruimd en schoongemaakt en zijn naar de volgende klus afgereisd.

Steken van de roeden

Het steken van de roeden gebeurde met behulp van een verreiker. Deze klus was verrassend snel geklaard. Het hekwerk is volledig vernieuwd. De dwars- en lengtelatten zijn gemaakt van Russisch lerken (lariks), blijven onbewerkt en zullen langzamerhand weer grijs verkleuren. Ze zijn in gaten in de roeden gestoken en worden met wiggetjes op hun plaats gehouden.

Pentegel

De hardstenen pentegel waar de draaiende as tegenaan rust, vertoonde een kleine barst. De as moest naar voren worden verschoven om deze te kunnen inspecteren. Toen bleek dat deze in een veel slechtere staat was dan het zich eerst liet aanzien en volledig vervangen moest worden. Er is dus weer een nieuwe geplaatst. De as draait hier tegenaan, wat soepel blijft gaan door het regelmatig smeren met reuzel.

Opening

Uiteraard zal de molen weer feestelijk heropend worden. De festiviteiten zullen wij in nauwe samenwerking met het Utrechts Landschap (namens Stichting De Utrechtse Molens – de eigenaar van de molen) organiseren. Natuurlijk zullen wij onze vrienden hier ook in betrekken. Er is nog geen definitieve datum vastgesteld, er wordt gedacht aan begin oktober van dit jaar. U hoort het snel!

Bezoeken van de molen

Wilt u ook zien hoe de molen ervoor staat? Op zaterdagen kan de molen weer bezocht worden. Daarbij moeten uiteraard de geldende corona-maatregelen in acht worden genomen. Bijna iedere zaterdag van ongeveer 11:00 tot 16:00 uur is de molen te bezichtigen. Erik en Doeré Stoop zijn dan aanwezig en/of tweede molenaars Frans de Bode of Heiko Prak. (Normaal is aan de blauwe wimpel of vlag te zien dat de molenaars aanwezig zijn. Helaas is de vlaggenmast gesneuveld. Als de nieuwe mast is geplaatst, kan de wimpel weer uit en als herkenning worden gebruikt.)

Herman de Man-maand

Van 8 juli t/m 8 augustus is het Herman de Man-maand. Een maand lang verzorgt stichting Het Platteland een programma met culturele, educatieve en recreatieve activiteiten in de Krimpener- en Lopikerwaard. Herman de Man (op 11 juli 1898 geboren te Woerden, overleden op 14 november 1946 te Schiphol) was een Nederlands schrijver van voornamelijk literaire streekromans. Als kind woonde hij onder meer in Woerden, Polsbroekerdam, Benschop, Oudewater en Gouda. Er zijn vijf fietstochten door de mooie polders van de Lopiker- en Krimpenerwaard die langs plekken uit zijn leven en werk leiden. Route 2 leidt langs de Cabauwse molen, die een van de bezienswaardigheden op deze route is.

Hieronder vindt u 16 foto’s. Door op een foto te klikken wordt deze vergroot en kunt u telkens met  de rechterpijlknop naar de volgende foto gaan (of rechts midden in de foto klikken).

Video: De Cabauwse Molen draait en maalt weer op volle kracht

Metselwerk tweede fase

In oktober zijn de metselaars aan de gang gegaan. Het werk aan de voorwaterloop was vorig jaar al afgerond, nu waren de achterwaterloop en de krimp, waar het scheprad in draait, aan de beurt. Vorig jaar was er al een aantal bladen van het scheprad uitgehaald om ruimte te creëren, zodat de metselaars in de krimp konden lopen. Over een aantal strekkende meters zaten stenen los. Naast dat dit lekkages kan veroorzaken, kunnen stenen die in het scheprad komen grote schade veroorzaken. Alle losse delen zijn uitgebikt en opnieuw ingemetseld. In de overkluizing (overwelving) van de achterwaterloop is mortel geïnjecteerd om alle gaten op te vullen en alles weer waterdicht te maken.

In de sprenkelstraat naast het scheprad zat een grote scheur. Ook dat is opengebikt en onder de betonnen plaat bleek het helemaal hol te zijn.  Er waren heel wat zakken cement nodig om het grote gat te vullen. Alles is nu weer stevig en waterdicht. De metselwerkzaamheden zijn nu gereed.

Planning

In de werkplaats vinden gedurende de winter allerlei voorbereidende molenmakerswerkzaamheden plaats. In het voorjaar gaan de molenmakers in Cabauw aan de slag met het gaande werk (de draaiende onderdelen zoals het bovenwiel), het staande werk (herstel van houtwerk) en worden de roeden weer teruggeplaatst. Daarna wordt alles helemaal fris geschilderd. De verwachting is dat de molen eind juni 2021 weer draait en maalt.

Vervoer potroeden naar molenwerkplaats

In de tweede week van september 2020 werden de roeden naar de molenwerkplaats in Afferden vervoerd. Maar eerst moesten ze opgeladen worden. Door een kraan met een reikwijdte van 18 meter werden zij over de boezem getild, waarna zij op de mallejan achter een bus en de kraan, begeleid door mankracht, naar de weg werden gebracht. Daar kwam de kraan weer in actie om de roeden over de bomen en lantaarnpalen op de oplegger te leggen. Met een totale lengte van 34 meter over de hele smalle Lopikerweg manoeuvreren en vervolgens nog de draai maken bij de kerk is ook nogal een uitdaging, maar de chauffeur beschikte over geweldige stuurmanskunsten en het lukte.

Opknappen roedes

In de werkplaats zijn de roedes gestraald en alle teer etc. volledig verwijderd. Dit is nodig voor de reparaties. Ze zien er straks weer als nieuw uit en verliezen daardoor wel wat van het historische karakter. Maar alle herstelwerkzaamheden gebeuren geheel op de authentieke manier. Her en der moeten nieuwe platen worden aangebracht. Het laswerk van een restauratie uit 1975 is aan renovatie toe. Aan de binnenkant van de roede worden stukken nieuw hoekijzer gemonteerd en alles wordt opnieuw geklonken. Dit proces duurt nog tot februari/maart volgend jaar.

De wieken zijn gestreken

De tweede fase van de restauratie is in volle gang!
Het uitnemen van de wieken in de eerste week van september 2020, was een enerverende en inspannende gebeurtenis.  Dit gaat grotendeels met de hand. Om te beginnen moest het hekwerk worden verwijderd. Hiervoor klommen de molenspecialisten, gezekerd in veiligheidsgordels, helemaal tot aan de as in de wieken.  Het buitenste deel van het hekwerk zaagden zij af, waarna zij de resterende stukken van de heklatten uit de roeden konden halen. Dit alles balancerend op de dunne latten, die door de wind nog eens extra schommelden. Dan moet je geen hoogtevrees hebben! Zo bleven de kale potroeden over.

Een hachelijke klus

De volgende klus was het uitnemen van die roeden. Deze ijzeren roeden uit 1877 en 1895 zijn 27 meter lang en wegen zo’n 1,5 ton per stuk. De roeden gaan door de askop heen en zitten met wiggen vast. Dus eerst werden die losgemaakt waarna de beide roeden een voor een uit de askop moesten worden neergelaten. De molenmakers gingen aan de slag met takels en lieren, alles op de ouderwetse manier. Het spannendste moment is als het bovenste eind van de roede net door de askop is en zo vrij komt te hangen. Deze zweeft dan alleen nog aan een kabel. Grote voorzichtigheid is geboden om te voorkomen dat de roede niet ergens tegenaan slaat, wat direct grote schade zal betekenen.  Alle toeschouwers hielden hun adem in, maar het liep goed af.

Op een mallejan (as met 2 grote wielen) werden de gevaartes met veel mankracht naar het gemaal gebracht, om te wachten op het vervoer naar de molenaarswerkplaats in Afferden.